काठमाडौं । आश्विन शुक्ल पूर्णिमाको अवसरमा आज साँझ मध्यपुर थिमीमा ऐतिहासिक तथा सांस्कृतिक ‘येंया पुन्ही म्ये प्वाः खनेगु जात्रा’ अर्थात् जिब्रो छेड्ने जात्रा सम्पन्न हुँदैछ।

यो अद्वितीय परम्परा दिगु भैरव डबलीबाट साँझ ७ बजे सुरु हुनेछ, जहाँ मध्यपुर थिमी–४ बालकुमारीका संस्कृतिप्रेमी युवा वीरेन्द्रभक्त गजु श्रेष्ठले पुनः चौथो पटक जिब्रो छेडेर जात्रालाई निरन्तरता दिन लागेका हुन्।

दुई ऐतिहासिक जिब्रो छेड्ने जात्रा — बोडे र थिमी

थिमीमा दुईवटा जिब्रो छेड्ने जात्रा प्रचलनमा छन्:

वैशाख २ गते बोडेमा मनाइने बिस्काः जात्राको अवसरमा हुने

आश्विन शुक्ल पूर्णिमाका दिन थिमीमा मनाइने ‘येंया पुन्ही म्ये प्वाः खनेगु जात्रा’

बोडेको जात्रामा एउटा निश्चित मार्ग र एक मात्र व्यक्ति जिब्रो छेड्ने चलन छ भने, थिमीको जात्रामा इच्छुक भए एकभन्दा बढीले पनि यो परम्परा निर्वाह गर्न सक्छन्। साथै, यस जात्रामा कुनै निश्चित परिक्रमा रुट हुँदैन, जिब्रो छेड्ने व्यक्तिको इच्छाअनुसार नगर परिक्रमा गरिन्छ।

यसपालि भक्तपुर नगर परिक्रमा हुँदै नवदुर्गा–दत्तात्रय दर्शन

गत वर्ष पशुपतिनाथको दर्शन गरेका वीरेन्द्रभक्त यसपालि भक्तपुरको दत्तात्रय मन्दिर र नवदुर्गा द्योछेँ दर्शन गर्ने योजनामा छन्।

जात्रा मार्ग दिगु भैरव डबलीबाट सुरु भई थास्मा गणेश, शंखधरचोक, दक्षिण बाराही, सिद्धपोखरी, दरबार स्क्वायर, दत्तात्रय, नवदुर्गा, पाँचतले मन्दिर, सिद्धिकाली हुँदै पुनः बालकुमारीमा जात्रा समापन गरिनेछ।

जात्राको विधि र परम्परा

जात्राका लागि एक महिना अगाडि नै जिब्रो छेड्ने व्यक्तिले **कुखुराको रातो भालेसहित कमीनायो (धातु व्यवसायी)**लाई करिब एक फिट लामो सुइरो बनाउन आग्रह गर्नुपर्छ।

सुइरो शुद्ध तोरीको तेलमा डुबाएर राखिन्छ।

राजदरबार (हनुमानढोका)बाट राजखड्ग ल्याइने चलन छ।

जात्रामा सायमी समुदायले बनाएको त्रिशूल आकारको याँमता, बाजागाजासहित अघिअघि हिँडाइन्छ।

जात्रा अघि ‘द्य सालेगु पूजा’ तथा भालेसहितको बलि पूजा गर्ने चलन छ।

जिब्रो छेड्ने पूर्वसन्ध्यामा छोय्ला ब्व भ्वये खाने परम्परा छ।

जिब्रो छेड्ने प्रक्रिया

वीरेन्द्रभक्त गजुलाई बाजागाजासहित थिमीका देवीदेवताका मन्दिरहरूमा दीप प्रज्वलन गराएर डबली ल्याइनेछ।
त्यसपछि दिगु भैरव मन्दिरबाट उल्टो हिँडाइ मञ्चमा पुर्‍याइन्छ, जहाँ कमीनायोले परम्परागत विधिअनुसार सुइरोले जिब्रो छेड्नेछन्।

त्यसपछि उनले काँधमा अर्धचन्द्राकार ‘महादीप’ (भ्ये) बोकेर नगर परिक्रमा गर्नेछन्।

नगर परिक्रमा सकिएपछि, बालकुमारी मन्दिर परिसरमा पमानायोको आदेशमा सुइरो झिकेर मन्दिरमा ठोकिन्छ, जिब्रोमा बालकुमारीको माटो दलेर घाउ शुद्ध गरिन्छ। त्यसपछि भोज गरी जात्रा समापन गरिन्छ।

वीरेन्द्रभक्त गजुको अभिव्यक्ति

“मध्यपुर थिमी कला, संस्कृति र परम्पराको समृद्ध गहना हो।
यसलाई जीवन्त राख्न, यो परम्परा लोप नहोस् भनेर म जिब्रो छेड्न तयार भएको हुँ,”
भने वीर गजुले।

उनले विश्वास व्यक्त गरे कि यस्तो सांस्कृतिक परम्पराले थिमीलाई राष्ट्रिय–अन्तर्राष्ट्रिय पहिचान दिलाउनेछ।

विशिष्ट पाहुनाहरूको उपस्थिति

यस वर्षको जात्रा अवलोकनका लागि उपस्थित हुने प्रमुख व्यक्तित्वहरू:

उपप्रधानमन्त्री तथा सहरी विकासमन्त्री प्रकाशमान सिंह

बागमती प्रदेश संस्कृति मन्त्री सुरेश श्रेष्ठ

प्रतिनिधिसभा सदस्य दुर्लभ थापा

प्रदेश स्वास्थ्यमन्त्री किरण थापा

मध्यपुरथिमी नगर प्रमुख सुरेन्द्र श्रेष्ठ

इन्द्रदहमा भक्तजनको घुइँचो

साथै आजैको भाद्र शुक्ल पूर्णिमाका अवसरमा भक्तपुरको ऐतिहासिक इन्द्रदह (सिद्धपोखरी)मा बिहानैदेखि भक्तजनहरूको ठूलो घुइँचो लागेको छ।

इन्द्रजात्राको भोलिपल्ट यहाँ मेला लाग्ने परम्परा छ।

इन्द्रायणी देवीलाई इन्द्रदहमा राखेर तान्त्रिक विधिबाट पूजा गरिन्छ।

जनविश्वास अनुसार, इन्द्रदहमा स्नान र देवीको दर्शनबाट पारिवारिक सुख, समृद्धि प्राप्त हुन्छ।

दहमा वासुकी नागको वास रहेको मान्यता पनि छ, जसका कारण अनावृष्टिको समयमा नाग पूजा गरिन्छ।

ऐतिहासिक सम्पदा

इन्द्रदह परिसरमा लिच्छवि र मल्लकालीन शैव, शक्ति, बौद्ध र वैष्णव सम्प्रदायका देवमूर्तिहरू विद्यमान छन्।
त्यहाँको शिवलिङ्गमा जल चढाएर पिउँदा घाँटी दुखाइ निको हुने जनविश्वास पनि प्रचलित छ।

‘जिब्रो छेड्ने जात्रा’ केवल साहस होइन, सांस्कृतिक चेतनाको प्रतीक हो।
यस्ता परम्पराले थिमी र भक्तपुरको अद्वितीय सांस्कृतिक पहिचानलाई जगेर्ना गर्ने कार्य गरिरहेको छ।
वीरेन्द्रभक्त जस्ता संस्कृतिप्रेमीहरूको पहलले लोपोन्मुख परम्पराहरूलाई पुनः जीवन दिन सफल भएको देखिन्छ।