काठमाडौं । राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण विभागले यो वर्ष गैंडा मात्र होइन, बाघ गणना पनि गर्ने तयारी अघि बढाएको छ। सरकारले चालु आर्थिक वर्षका लागि बाघ गणनाका लागि २० लाख रुपैयाँ मात्र बजेट छुट्याएको छ भने विभागका अनुसार करिब २ करोड रुपैयाँ खर्च लाग्ने अनुमान गरिएको छ। यस्तो अवस्थामा विभागले विदेशी दातृ निकाय र निजी क्षेत्रसँग सहकार्य गर्दै बाघ गणना अघि बढाउने तयारी गरिरहेको छ।

विभागका महानिर्देशक डा. रामचन्द्र कँडेलका अनुसार, सन् २०२५ (वि.सं. २०८२) भित्रै गैंडा र बाघ दुबैको गणना सम्पन्न गरिनेछ। बाघ गणना विशेषगरी मंसिरदेखि पुस महिनातिर गरिने लक्ष्य राखिएको छ।

कुन–कुन क्षेत्रमा गणना?

बाघको गणना चितवन, बर्दिया, पर्सा, बाँके, शुक्लाफाँटा लगायतका राष्ट्रिय निकुञ्जहरूमा तथा केही राष्ट्रिय वन र मध्यवर्ती क्षेत्रमा गरिनेछ। बाघ गणना गर्दा तिनीहरूको संख्या मात्र होइन, आहारा प्रजातिको अवस्था, बासस्थानको स्थिति लगायतका पक्षहरूको समेत अध्ययन गरिने चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जका प्रमुख संरक्षण अधिकृत डा. गणेश पन्तले जानकारी दिए।

गणना कसरी गरिन्छ?

बाघ गणनाका लागि बाघ हिँड्ने क्षेत्रहरूमा स्वचालित क्यामेरा जडान गरिन्छ। ती क्यामेराले खिचेका तस्बिरको विश्लेषण गरेर बाघको संख्या छुट्याइन्छ। प्रत्येक बाघको शरीरमा रहेका पाटा (धर्साहरू) फरक हुने भएकाले तस्बिरको आधारमा पहिचान गरिन्छ। यो प्रक्रिया तीन महिनासम्म चल्नेछ र हजारौं फोटोहरूको विश्लेषण गर्नुपर्छ।

गत गणनामा (सन् २०२२) १ हजार क्यामेरा र २ सय जना प्राविधिक परिचालित गरिएको थियो। क्यामेरासम्बन्धी उपकरण महँगो हुने भएकाले गैंडाको तुलनामा बाघ गणनामा खर्च धेरै लाग्ने विभागको भनाइ छ।

बाघ संख्या र इतिहास

नेपालले सन् २००९ बाट वैज्ञानिक ढंगले बाघ गणना गर्न थालेको हो। त्यसयता सन् २०१३, २०१८ र २०२२ मा बाघ गणना भएको छ।

• २००९: १२१ बाघ

• २०१३: १९८ बाघ

• २०१८: २३५ बाघ

• २०२२: ३५५ बाघ

२०७९ मा भएको गणनामा चितवनमा १२८, बर्दियामा १२५, पर्सामा ४१, बाँकेमा २५ र शुक्लाफाँटामा ३६ वटा बाघ भेटिएका थिए।

अन्तर्राष्ट्रिय सन्दर्भ

सन् २०१० मा रुसमा आयोजित बाघ पाइने देशहरूको सम्मेलनले सन् २०२२ सम्म बाघको संख्या दोब्बर बनाउने लक्ष्य राखेको थियो। नेपालले पनि १२१ बाट २५० पुर्‍याउने लक्ष्य लिएको थियो। तर सन् २०२२ मा ३५५ बाघ भेटिएपछि नेपालले लक्ष्यभन्दा बढी उपलब्धि हासिल गरेको देखिएको छ।

आलोचना पनि बढ्दो

यद्यपि बाघको संख्या बढेसँगै चुनौतीहरू पनि देखिएका छन्। बाघले मानव बस्तीमा प्रवेश गरी आक्रमण गर्ने घटनामा वृद्धि भएको छ। साथै, आहार प्रजातिहरूमा कमी आएको भन्दै केही विज्ञ र स्थानीय समुदायहरूले सन्तुलन कायम गर्न बाघको संख्या नियन्त्रण गर्नुपर्ने आवाज उठाइरहेका छन्।

बजेट अभावका बीच पनि नेपालले आगामी महिनाहरूमा बाघ गणना सम्पन्न गर्ने तयारी गरेको छ। यसले नेपालको जैविक विविधता संरक्षणमा उल्लेखनीय भूमिका खेल्नेछ भने अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा नेपालको योगदान अझ सशक्त हुने अपेक्षा गरिएको छ।